Heleen Bolk

Santiago Calatrava, architectuur van wereldformaat

Dinsdag 8 oktober 2024, 20.00 uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Lezing door Marcel Teunissen

Organische architectuur van wereldformaat: het werk van Santiago Calatrava 

Na 1990 doorbrak de Spaanse architect Santiago Calatrava (1951) een lange traditie van bruggen en stations die in de regel door civiele ingenieurs werden ontworpen.

Met bouwtechnisch vernuftige constructies in vloeiende vormen werden de grenzen van de architectuur verkend. Het oeuvre werd na 2000 uitgebreid met openbare gebouwen als musea en theaters, maar ook met iconische woongebouwen. Het grootste project is een ensemble van culturele gebouwen in Valencia, de geboortestad van Calatrava.

Valencia, Centrum voor Kunsten en Wetenschappen

  Milwaukee Kunstmuseum

De laatste jaren wordt de steeds spectaculairdere vormentaal toegesneden op verduurzaming en klimaatadaptief bouwen.

Drs. Marcel Teunissen (Den Haag, 1961) is als architectuurhistoricus gespecialiseerd in de Nederlandse architectuur en stedenbouw van de 19e en 20ste eeuw. De laatste jaren heeft hij zich toegelegd op de architectuur van Nederlandse ziekenhuizen. Hij is sinds 2008 actief als zelfstandig onderzoeker, docent, studentenbegeleider aan de TUD, publicist en excursieleider. Van zijn hand verschenen onder meer de boeken Schoone Eenheid (2008), Welstand en Monumentenzorg in Den Haag (2010), Chinese Muur 50 jaar (2015), De Papaverhof van Jan Wils (2017, 100 jaar Nieuwe Haagse School (2018), 100 jaar modern Den Haag en Bergen architectuur,

Momenteel werkt hij in teamverband aan een multimediaal project waarin alle Nederlandse architectuur in het buitenland wordt geïnventariseerd en beschreven: Dutch Architecture Abroad.

by Heleen Bolk

Bourgondische hertogen, pracht en praal

Dinsdag 9 april 2024, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door kunsthistoricus Martijn Pieters

Pracht en praal onder de Bourgondische hertogen (1364-1419)
Een kennismaking met de kunst van rond 1400.

Door de schenking van het hertogdom Bourgondië aan de Franse koningszoon Philips de Stoute werd er een nieuwe dynastie gesticht, die na de dood van Karel de Stoute in 1477 in het Habsburgse Rijk zou opgaan. De hertogen omringden zich met een ongekende pracht en praal, die hun status moest onderbouwen. Verluchte handschriften, juwelen, reliekhouders, gesneden en geschilderde altaarstukken vonden hun weg naar het

Bourgondische hof en naar de door hen begunstigde kloosters en kerken. Vooral het mecenaat van de eerste twee hertogen, Philips de Stoute (1342-1404) en zijn zoon Johan zonder Vrees (1371-1419) is goed gedocumenteerd door de stichting van de Chartreuse de Champmol bij Dijon. Hofkunstenaars, Jean de zorgden met hun vaardigheden voor grote veranderingen en vernieuwingen in de kunst, zoals dat nu nog te zien is in de beroemde pleurants (rouwfiguren) van de hertogelijke graftombes in het museum in Dijon. Ook het portaal van Champmol en de profeten van de Mozesput aldaar behoren tot de beste werken van rond 1400, waarin een tot dan toe ongekend realisme weergegeven werd.

Martijn Pieters (*1972) studeerde en doceerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, waar hij zich specialiseerde in de kunst der Middeleeuwen, in het bijzonder de schilderkunst van de Vlaamse primitieven en de wandschilderingen uit de late Middeleeuwen. Als zelfstandig kunsthistoricus geeft hij al jarenlang voor uiteenlopende groepen lezingen, cursussen en rondleidingen over algemene en specialistische onderwerpen uit de kunstgeschiedenis, in het bijzonder die van de Middeleeuwen. Daarnaast heeft hij een ruime ervaring in het begeleiden en ontwikkelen van kunst- en cultuurhistorische reizen, die naar vele uiteenlopende plaatsen en gebieden in Duitsland en recentelijk ook naar Bourgondië in Frankrijk leiden.

Onderschriften bij de afbeeldingen:

1. Claus Sluter en Claus de Werve, Mozesput, 1395-1404, Dijon, Chartreuse de Champmol
2. Claus van der Werve, Pleurant voor het grafmonument van Filips de Stoute, 1384-1410, albast, h: 41 cm, Dijon, Musée des Beaux-Arts

by Heleen Bolk

Japan op de gevoelige plaat

Dinsdag 13 februari 2024, 20.uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Lezing door Max Put

‘Japan op de gevoelige plaat, 19^de -eeuwse foto’s uit de Kurokawa collectie’

Begin maart 1854 verschenen de Amerikanen voor de tweede keer voor de kust van Japan met een squadron oorlogsschepen om het land te dwingen zich open te stellen voor handel met het westen. De fotograaf Eliphalet Brown was meegestuurd om de gebeurtenissen vast te leggen op de gevoelige plaat. De onderhandelingen namen dagen in beslag en op 12 maart meldde zich bij Eliphalet een gedistingeerd ogende Japanse heer, die hem met hulp van een tolk tot zijn verbazing vroeg of hij bromium of jodium gebruikte voor zijn fotografische platen. Fotografie bleek al zo’n vijf jaar eerder via de Nederlandse handelsvestiging op Deshima bij Nagasaki in Japan te zijn geïntroduceerd!

Tot 4 maart 2024 heeft Japan museum Het Sieboldhuis een tentoonstelling van 19^de-eeuwse Japanse foto’s uit een van de grootste particuliere collecties op dit gebied ter wereld. De tentoonstelling biedt een fascinerend overzicht van de stormachtige ontwikkeling van de fotografie in Japan. Dit was deels te danken aan buitenlandse fotografen als Felice Beato en diens leerling Raimund von Stillfried, die succesvolle studio’s vestigden in Yokohama, hét centrum van de handel met het westen. Ze kregen echter al snel concurrentie van Japanse fotografen, niet zelden voormalige leerlingen. In de lezing maken we kennis met deze soms kleurrijke pioniers van de Japanse fotografie. Hun vaak fraai met de hand ingekleurde foto’s vonden gretig aftrek bij de buitenlanders die in Yokohama verbleven. Ze geven een boeiend beeld van een land dat enerzijds een sprookjesachtig middeleeuws rijk leek, maar zich in dezelfde periode razendsnel ontwikkelde tot een ‘moderne’ natie.

Kunsthistoricus Max Put is afgestudeerd in Leiden (2000), vakgroep Kunstgeschiedenis, op een studie naar de rol van verzamelaars en kunsthandel in de verspreiding van het Japonisme in de late 19e en vroege 20e eeuw, in 2000 gepubliceerd als ‘Plunder and Pleasure. Japanese Art in the West 1870-1930’, (Hotei Publishing, Brill, 2000).
Sinds 2007 is hij als zelfstandig kunsthistoricus en docent kunst- en architectuurgeschiedenis werkzaam voor o.a. de Vrije Academie in Amsterdam en andere organisaties op het gebied van cultuureducatie.

by Heleen Bolk

Muzikale Meesterstukken

Dinsdag 12 december 2023, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Lezing door Cora Voogt-Hildering, Docent muziekgeschiedenis en Kunsthistorica

Muzikale Meesterstukken

Iedereen heeft wel eens een afbeelding van Orpheus gezien met een lyra onder zijn arm of Apollo met een harp-achtig instrument, een zogenaamde kithara, in zijn handen. Op schilderijen uit de Renaissance en de Barok zien we vaak musicerende vrouwen afgebeeld op allerlei instrumenten. Op vanitas-schilderijen zien we ook vaak een muziekinstrument afgebeeld, maar wat voor functie hadden deze instrumenten? Hoe klinken ze en wat voor muziek speelden die personen?

Muzikale symbolen en allegorieën en muzikale klanken gaan vaak hand in hand met de grote thema’s uit de klassieke mythologie. Ook in religieuze schilderijen geven zij een speciale boodschap af, zoals de kracht om te genezen of om een boodschap van harmonie en eenheid uit te beelden.

In de lezing “Muzikale Meesterstukken!” gaan we kijken én luisteren naar de instrumenten die op  schilderijen door de eeuwen heen zijn afgebeeld. Van lyra tot hurdy-gurdy en van panfluit tot virginaal. Een lezing met een lust voor het oog én het oor!

Dick van Baburen, Het Concert, 1621, Hermitage, St. Petersburg

Cora Voogt-Hildering – Docent muziekgeschiedenis en Kunsthistorica

Muziek en beeldende kunst is een wonderschone combinatie. Na haar studie aan het Koninklijk Conservatorium te Den haag is Cora Voogt eerst muziek- en vioolles gaan geven. In 2007 is zij begonnen met haar studie Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden. Zij heeft tijdens haar studie altijd  geprobeerd de link tussen muziek en beeldende kunst te leggen. En dat is altijd gelukt!

Bij de oorsprong van de kunst bestudeerde zij tevens de oorsprong van de muziek. Bij de colleges over islamitische kunst zocht zij naar de betekenis van de muziek in die religie. De kapitelen van Cluny hebben ook een speciale rol gespeeld tijdens haar studie en haar eindscriptie ging over de fuga, maar dan in de schilderkunst. Zij maakt dan ook gebruik van haar expertise in deze twee vakgebieden.

Foto in de balk: Victoria en zijn 9 Muzes, ca. 1580, Victoria & Albertmuseum, Londen
 

by Heleen Bolk

Anselm Kiefer, Geweldenaar van monumentaal werk

Dinsdag 12 september 2023, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp.

Lezing door Odette Breijinck

Anselm Kiefer: Geweldenaar van monumentaal werk

Dankzij een eigenzinnige beeldtaal, vol verwijzingen naar geschiedenis, mythologie en literatuur, groeide Anselm Kiefer (1945) uit tot een van de grootste kunstenaars van onze tijd. In vier decennia bouwde hij een oeuvre op van grootse proporties met schilderijen, vitrines, installaties, kunstenaarsboeken en werken op papier, zoals collages en bewerkte foto’s. Het zijn vooral de monumentale schilderwerken die indruk maken. Maar waar kijken we naar?

Kiefers leven begon op het moment dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam. Hij was eind jaren zestig een van de eerste Duitse kunstenaars die de eigen recente geschiedenis kritisch onder de loep nam. Toch overstijgt zijn werk dit thema: hij is vooral gefascineerd door de fenomenen tijd en continuïteit van de geschiedenis.
Met olieverf, aarde, lood, fotografie, houtsneden, zand, hooi en andere natuurlijke materialen vervlecht Kiefer complexe historische gebeurtenissen, Germaanse mythologie, alchemie en poëzie tot werken die ons aanspreken, maar die gaan leven met achtergrondinformatie.

Een bezoek aan de tentoonstelling over Kiefer in Museum Voorlinden (4 oktober 2023 t/m 25 februari 2024) zal meer waarde hebben als u vooraf de lezing van deze iconische kunstenaar bijwoont.

Odette E. Breijinck

Odette Breijinck heeft Architectuurgeschiedenis gestudeerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam (MA). Zij is afgestudeerd op het stadsbeeld van Almere. Ook heeft zij Kunstgeschiedenis gestudeerd aan de  Katholieke Universiteit Nijmegen (kandidaats) en de  Vrije Universiteit Amsterdam (doctoraal). Zij heeft een eerstegraads lesbevoegdheid.

Odette is momenteel Beleidsadviseur bij de gemeente Almere, afdeling Cultuur: beeldende kunst in de openbare ruimte. Zij verzorgt al jarenlang cursussen, lezingen, excursies en begeleidt reizen op het gebied van kunst en cultuurgeschiedenis. E: odette@lecanard.nu

by Heleen Bolk

IJsland, land van gletsjers en vuur, 11 april 2023

IJsland, land van gletsjers en vuur

Lezing over IJsland door Diana de Wild op 11 april 2023 om 20.00 uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Eén van de mooiste landen ter wereld is IJsland. De beroemdste bezienswaardigheden van dit bijzondere eiland komen aan bod: de kokend water spuitende Geysir, de vulkaan Hekla tijdens een uitbarsting en de prachtige waterval de Gullfoss. IJsland is de laatste jaren veranderd: er zijn vulkanen uitgebarsten, wegen weggespoeld en hete bronnen ontstaan. Diana de Wild laat een aantal van deze veranderingen zien. Als toerist moet je er wat voor over hebben om dit prachtige maar dure land te bezoeken, waarbij vastzitten in een sneeuwstorm en met -5 graden overnachten in een tent gebruikelijke gebeurtenissen zijn.

Het IJslandse landschap lijkt leeg, maar is in werkelijkheid gevuld met prachtige verhalen over allerlei wonderlijke wezens.

Tijdens de lezing vertelt Diana een aantal van deze verhalen en laat zij een IJslands lied horen dat hierover gaat.

Over Diana de Wild

Diana is de naam van de Romeinse godin van de jacht en de wilde natuur. Door te gaan zoeken naar de betekenis van haar naam kreeg zij al jong interesse in de oudheid. Na het gymnasium was het dan ook een logische stap om archeologie te gaan studeren aan de universiteit van Leiden. Zij is in 1994 afgestudeerd als klassiek archeoloog met specialisatie Griekenland. Daarnaast heeft zij ook veel vakken over het oude Egypte gevolgd tijdens haar studie.

In 1988 ging zij voor het eerst naar Scandinavië. Het landschap sprak haar heel erg aan en twee jaar later bezocht zij IJsland. Sinds die tijd is zij vele malen naar het noorden geweest, in eerste instantie vanwege de natuur, maar later ook vanwege de interessante opgravingen en prachtige verhalen.

by Heleen Bolk

Memoires van een biograaf, 14 maart 2023

Memoires van een biograaf

Lezing over Jan Wolkers door Onno Blom op 14 maart 2023 om 20.00 uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Tien jaar lang werkte Onno Blom aan de biografie van een van de meest geliefde en rebelse schrijvers en kunstenaars van Nederland: Jan Wolkers. Een jaar voor zijn dood, op 19 oktober 2007, sloeg Wolkers hem in zijn huis op Texel tot biograaf. Blom had geen idee waar hij aan begon, wist ook niet dat de beeldhouwer-schilder-schrijver elke snipper papier uit zijn leven had bewaard. En meer. ‘Arme Onno,’ zei Wolkers tegen de NRC toen het nieuws bekend werd, ‘bloed, zweet en tranen zullen langs zijn rug lopen.’ Ongelijk had hij niet. Nadat Wolkers plotseling was gestorven, stond Blom er alleen voor. Hij groef zich door Wolkers’ archief als een mol door de aarde, liep in de voetstappen van zijn held. Van Oegstgeest tot Amsterdam, van Leiden tot Parijs. Ook na de publicatie van de vuistdikke biografie, Het litteken van de dood, komt de geest van Wolkers nog altijd spoken in zijn dromen.

Onno Blom (1969) is schrijver, biograaf, letterkundige en literair criticus voor de Volkskrant en Nieuwsweekend op NPO Radio1. Hij studeerde in 1994 cum laude af aan de Universiteit van Amsterdam in Culturele Studies en Nederlandse taal- en letterkunde. In 2017 promoveerde hij aan de Leidse Universiteit op Het litteken van de dood, de biografie van de beeldhouwer-schilder-schrijver Jan Wolkers, die werd bekroond met de prestigieuze Nederlandse Biografieprijs. In 2019 presenteerde hij de vierdelige televisiedocumentaire Het raadsel Rembrandt en publiceerde De jonge Rembrandt. Een biografie, dat in vertaling in Engeland en Amerika verscheen. In 2020 schreef hij De wondergrijsaard. Portret van Harry Mulisch. In 2022 publiceerde hij Genialiteit staat nooit buitenspel. Jan Wolkers & voetbal. Momenteel werkt Blom aan zijn familiekroniek.

by Heleen Bolk

Mahler 11: Lied van verlangen, 14 februari 2023

Mahler, scènes uit een huwelijk

Leidse wandeling met Freud redt Mahlers huwelijk en ligt aan de basis van Mahler 11: Lied van Verlangen

Voorstelling door Lidewij Gerits en Erik Siebel op 14 februari 2023 om 20.00 uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

In de zomer van 1910 dreigt het huwelijk van Gustav Mahler op de klippen te lopen als zijn vrouw Alma na de dood van hun eerste kind een verhouding begint met de jonge architect Walter Gropius. Sigmund Freud, die dan op vakantie is in Noordwijk, voert een indringend therapeutisch gesprek met de componist tijdens een wandeling door Leiden. Freud en Mahler lopen ruim vier uur door de Leidse binnenstad. Dit wandelconsult levert verbluffende inzichten op in de al dan niet bewuste drijfveren en relatiepatronen van Gustav en Alma.

Deze historische gebeurtenis ligt aan de basis van Mahler 11: Lied van Verlangen. dat wordt gespeeld door twee acteurs die Freud als alter ego gebruiken om elkaar uit de tent te lokken. Op basis van brief-, dagboek- en muziekfragmenten van Gustav en Alma ontstaan de ‘scènes uit een huwelijk’, waarmee ze proberen de grond van hun eigen verlangen naar de onverbreekbare band tussen muziek en eeuwige liefde te ontdekken.

Spel: Lidewij Gerits en Erik Siebel
Tekst en regie: Bart Vieveen
Techniek: Koen Siebel
Promo-filmpje op YouTube: klik hier

Lidewij Gerits (1974) is psychotherapeut en heeft een eigen praktijk in Leiden. Daarnaast is zij al sinds de middelbare school met toneel bezig. Zij volgde een acteeropleiding in Amsterdam, is actief bij Toneelvereniging Imperium en maakt samen met andere theatermakers producties in eigen beheer.

Erik Siebel (1967) is na ruim 25 jaar werkzaam te zijn geweest in het Speciaal Onderwijs, vandaag de dag, interim schoolleider, bestuurder en organiseert hij evenementen. Naast dat hij artistiek leider van het gerenommeerde Schemerstad Festival is, maakt hij ook zelf theaterstukken als regisseur en acteur.

Regisseur en auteur Bart Vieveen (1958) is gepromoveerd theater-, film- en literatuurwetenschapper. Hij was werkzaam bij het RO-theater in Rotterdam en rector/bestuurder van het Stedelijk Gymnasium in Leiden. In de ruim veertig jaar dat hij zich met theater bezighoudt regisseerde hij een grote hoeveelheid toneel en muziektheaterproducties. Zijn fascinatie voor het gedachtegoed van Freud als theatraal element kwam eerder tot uiting in de succesvolle dubbelvoorstelling Anna & De Wolvenman die in 2004 in het LAK-theater te zien was.

by Heleen Bolk

David Hockney: 'Je moet plannen om spontaan te zijn', 10 januari 2023

‘Je moet plannen om spontaan te zijn’ 

‘Just because I’m cheeky, doesn’t mean I’m not serious’

Lezing over David Hockney door kunsthistoricus Wouter Maas op 10 januari 2023 om 20.00 uur

Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp

Schilderen, tekenen, prentkunst, aquarel, fotografie en collage, maar ook decors, fax, computerprogramma’s en de iPad. Er zijn maar weinig kunstvormen waarmee de David Hockney niet heeft geëxperimenteerd.

Hockney werd in 1937 in Bradford (Engeland) geboren. Hij volgde kunstonderwijs aan de Bradford College of Art en daarna aan de Royal College of Art in Londen. Wonder boven wonder behaalde hij zijn diploma aan die laatste instelling. De Royal College wilde hem namelijk niet laten slagen als hij niet een werk naar een levend model maakte en een essay zou schrijven. Als protest tegen de eerste eis schilderde Hockney Life Painting for a Diploma (1962), voor de tweede eis moest het instituut zijn eigen reglement veranderen. De kunstenaar kreeg zijn diploma.

David Hockey, A Bigger Splash, 1967. Londen, Tate Modern. 

Ook de rest van de carrière van Hockney wordt gekenmerkt door succes. Hij wordt gezien als een van de meest invloedrijke Britse kunstenaars van de twintigste eeuw. Hij mag zichzelf Royal Academician noemen, en zijn werken horen bij de duurste om aan te schaffen.

Het schilderij dat hij als protest maakte voor zijn examen van de Royal College of Art tekent het oeuvre van de Britse kunstenaar. Van de portretten van zijn naasten in acrylverf tot landschappen gemaakt op de iPad, het lijkt alsof David Hockney alles wil benutten dat mogelijk is voor een kunstenaar. En dat lukt hem ook nog, regelmatig met een flinke knipoog.

Grote foto: David Hockney, The Gate, 2000. Privécollectie. 

'Wouter Maas is kunsthistoricus en heeft gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Kunst van de middeleeuwen en de vroegmoderne periode behoren tot zijn specialismen. Sinds september 2021 werkt hij bij Bureau Boeiend. Daarnaast is hij redacteur bij De Kunstmeisjes, eindredacteur bij Gallery Sorelle Sciarone en freelance schrijver.'

by Heleen Bolk