Het Ruhrgebied: van kolen naar kunst
Het Ruhrgebied: van kolen naar kunst
Dinsdag 8 april 2025, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Yvonne Hilgenkamp
Nog niet zo lang geleden was het Ruhrgebied een noodzakelijk snelweg-kwaad waar we plankgas doorheen zoefden op weg naar het mediterrane zuiden. Met de ramen dicht! We reden immers in de Kohlenpott: de bakermat van industrieel Europa, vol kolenmijnen en staalfabrieken. Nu liggen de zaken radicaal anders: het Ruhrgebied is tegenwoordig verrassend groen! Yvonne Hilgenkamp heeft het over de familie Krupp, de Zeche Zollverein, ontzagwekkende industriële monumenten, invloedrijke tuintentoonstellingen, en de vele verrassende musea in het Ruhrgebied.
Yvonne Hilgenkamp is kunsthistorica én architectuurhistorica, en heeft jarenlange ervaring in het presenteren van de rijke geschiedenis van de westerse architectuur, stedenbouw en kunst. Ze maakt op heldere wijze de kunstgeschiedenis voor een divers publiek toegankelijk. Haar interesse is breed en gaat van de Romeinen tot Rembrandt, van De Pijp tot Parijs en van Art Déco tot Dubai’s wolkenkrabbers. Over al deze onderwerpen vertelt ze graag en enthousiast!
De omwenteling, of de eeuw van de vrouw
Dinsdag 11 maart 2025, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door schrijfster Suzanna Jansen:
De omwenteling, of de eeuw van de vrouw
Het verhaal van onze moeders en oma’s; niet alleen een vrouwenverhaal, maar een verhaal voor iedereen.
In haar nieuwe boek, De omwenteling of de eeuw van de vrouw, schetst meesterverteller Suzanna Jansen, de afgelopen eeuw vanuit een nieuw perspectief: dat van de vrouw.
Op een ochtend in 1981 hangt Betsy Jansen-Dingemans een laken buiten. Het is geen wasdag en het laken is niet eens nat. Haar jongste dochter, de auteur, weet: mijn moeder stelt nu een daad, ze sluit zich aan bij de vrouwenbeweging.
Betsy is geboren in 1922, het jaar waarin vrouwen voor het eerst kunnen stemmen. Toch tellen ze amper mee: ze krijgen minder loon, worden op hun trouwdag ontslagen en zijn bij wet handelingsonbekwaam. Honderd jaar later heeft haar dochter meer rechten en is haar wereld groter dan de huiskamer. In geen enkele eeuw veranderde het leven van vrouwen zo sterk – en daarmee dat van ons allemaal.
Vanuit het perspectief van haar moeder, haar oudere zus en zichzelf vertelt Suzanna Jansen hoe vrouwen leefden binnen de marges van ondergeschiktheid en dienstbaarheid, en hoe de strijd verliep om te worden behandeld als gewoon mens. Gaandeweg ontdekt Betsy dat een vrouw ook naar een ander leven mag verlangen. Hiermee legt Suzanna Jansen de anatomie bloot van de tergend trage, maar niet te stuiten omwenteling van de emancipatie. En ze toont dat de genderverhoudingen van onze tijd hierin hun wortels hebben. Suzanna Jansen weet in De omwenteling als geen ander met een klein verhaal een grote geschiedenis te vertellen.
Suzanna Jansen is schrijfster en verteller. In haar boeken onderzoekt ze het verleden omdat ze het heden wil begrijpen. Het gaat haar om gewone mensenlevens, en hoe grote maatschappelijke ontwikkelingen daarop ingrijpen.
Suzanna is geboren en getogen in Amsterdam. Na een jaar op een balletopleiding stapt ze over naar de studie Communicatie aan de HEAO. In de jaren negentig is ze betrokken bij de oprichting van Independent Media, het uitgeefconcern van Annemarie van Gaal en Derk Sauer in Moskou, waarvoor ze ook naar Rusland verhuist.
In Moskou kiest ze voor journalistiek, ze doet als freelancer research voor documentaires van de VPRO en VRT, ze is correspondent voor het Belgische dagblad De Morgen en schrijft incidenteel voor onder andere NRC Handelsblad, HP/deTijd en Opzij.
Terug in Nederland maakt ze reportages voor onder meer Trouw en Intermediair. Al gauw stuit ze op de roemruchte bedelaarskoloniën van Veenhuizen, en haar familiegeschiedenis daar. Een beoogd artikel over dat langdurige en unieke heropvoedingsexperiment in het Drentse veen loopt uit op een boek, dat in januari 2008 verschijnt onder de titel ‘Het pauperparadijs’, wat een bestseller blijkt te worden.
Ook ‘De omwenteling of de eeuw van de vrouw’ is genomineerd voor diverse prijzen.
Foto Suzanna Jansen : Mark Uyl
Jan Sluijters, meester van kleur
'Jan Sluijters, meester van kleur'
Dinsdag 11 februari 2025, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Wieke van de Sande
Het oeuvre van de Nederlandse kunstenaar Jan Sluijters (1881-1957) staat bekend als een feest van kleurrijke expressie. Aan het begin van zijn carrière streefde hij echter donkere tinten en academische onderwerpen na. Een reis naar Parijs bracht daar verandering in. Door deze reis verliest hij zijn financiële ondersteuning, maar wint hij zijn artistieke pad. In deze lezing wordt u meegenomen in het sprankelende palet van Sluijters en worden er verbanden gelegd met kunstenaars als Kees van Dongen en Henri Matisse. Een inspirerend verhaal waarin kleuren een hoofdrol spelen.
Wieke van de Sande MA is zelfstandig kunstgeschiedenisdocent en museumdocent.
Met veel plezier en enthousiasme verzorgt ze lezingen, colleges en educatieve rondleidingen voor onder andere de Vrije Academie en verschillende musea in Utrecht. Ze is gespecialiseerd in (vroeg)moderne kunst uit de 19e en de 20e eeuw.
De Madonna en de kanselier Rolin
Dinsdag 10 december 2024, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Max Put
'De Madonna en de kanselier Rolin’, een meesterwerk van Jan van Eyck in het Louvre
Op de vraag wat het beroemdste kunstwerk van Museum het Louvre is luidt het antwoord onvermijdelijk de ‘Mona Lisa’, maar het museum bevat tenminste nog één ander schilderij dat die status verdient: ‘De Madonna en de kanselier Rolin’, van Jan van Eyck, die het paneel ca. 1435 schilderde in opdracht van Nicolas Rolin, de machtige minister van financiën van hertog Filips de Goede van Bourgondië. Rolin zelf is op de linkerhelft afgebeeld, geknield achter een lezenaar, tegenover de Heilige Maagd met op haar schoot het Christuskind dat een zegenend gebaar maakt. Ze bevinden zich in een ruimte met een fraaie tegelvloer en aan beide zijden arcades, die op de achtergrond uitkomt op een loggia en een terras, waarachter zich een ongemeen weids landschap ontvouwt, in het midden verdeeld door een zilverachtig glanzende rivier waarin een brug de delen van een stad met elkaar verbindt.
Onlangs is het paneel na jaren schoongemaakt en gerestaureerd en het schittert weer als nooit tevoren. Het Louvre organiseerde een speciale tentoonstelling rondom Van Eycks meesterwerk die tot 17 juni te zien was.
In de lezing gaat kunsthistoricus Max Put in op de geschiedenis en complexe iconografie van het schilderij, onder andere aan de hand van de nieuwe, ongelooflijk gedetailleerde foto’s die in het kader van de restauratie gemaakt zijn.
Kunsthistoricus Max Put is afgestudeerd in Leiden (2000), vakgroep Kunstgeschiedenis, op een studie naar de rol van verzamelaars en kunsthandel in de verspreiding van het Japonisme in de late 19e en vroege 20e eeuw.
Sinds 2007 is hij als zelfstandig kunsthistoricus en docent kunst- en architectuurgeschiedenis werkzaam voor o.a. de Vrije Academie in Amsterdam en andere organisaties op het gebied van cultuureducatie.
George Gershwin - 100 jaar Rhapsody in blue
Dinsdag 12 november 2024, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Dick Hermsen
Het is precies 100 jaar geleden dat de première plaatsvond van ‘Rhapsody in blue’, een absoluut hoogtepunt in de klassieke muziekgeschiedenis. De Amerikaanse componist en pianist George Gershwin (1898-1937) vormt een belangrijke schakel in de overgang van de klassieke- naar de jazz-muziek. Eigenlijk was Gershwin klassiek opgeleid. Vanwege zijn grote belangstelling voor de jazzmuziek combineerde hij deze stijl al snel met zijn klassieke composities. Bekende werken van Gershwin zijn onder andere het swingende Rhapsody in Blue, de opera Porgy and Bess en de bekende song Summertime, allemaal klassieke werken, doorspekt met swingende ritmes en spannende jazz-akkoorden.
Op enig moment was Gershwin als componist, ook in het lichte genre, zo bekend dat hij in New York, op Tin Pan Alley, ging werken in een shop waar je jazz-composities kon kopen. Op verzoek schreef hij talrijke mooie en vaak swingende jazz-liedjes die ook nu nog met regelmaat te beluisteren zijn.
Er wordt gebruik gemaakt van veel mooie muziekfragmenten en mooie dvd-beelden. Muziek-technische termen worden vermeden.
Dick Hermsen
Dick Hermsen (Voorschoten – 1958, nu woonachtig in Helmond) is musicus, musicoloog. Hij studeerde aan het Conservatorium van Utrecht. Aansluitend voltooide hij aan de Universiteit van Amsterdam een studie Muziekwetenschappen. Hij werkte als muziekjournalist bij het Leidsch Dagblad en hij schreef programmatoelichtingen voor het Residentie Orkest in Den Haag. Als (mede-) auteur en eindredacteur publiceerde hij twee boeken. Daarnaast was hij bijna 20 jaar verbonden als presentator bij het North Sea Jazz Festival, maakte hij radioprogramma’s voor Concertzender Nederland en doceerde hij aan het Conservatorium van Groningen.
Zijn belangrijkste bezigheid vond hij in de kunsteducatie. Hij werkte bijna 20 jaar als directeur in meerdere muziekscholen en kunstencentra in Leiden, Valkenswaard en Helmond. Tegenwoordig verzorgt hij lezingen in binnen- en buitenland, begeleidt hij internationale muziekreizen en is hij actief als uitvoerend musicus bij Stichting Herbelevingstheater en als gitaardocent.
Farah Diba, keizerin van Iran
Dinsdag 10 september 2024, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing over Farah Diba, keizerin van Iran, door kunsthistorica Karin Braamhorst
Farah Pahlavi is volgens veel Iraniërs nog steeds hun koningin. Ze was een jonge architectuurstudente in Parijs toen ze de Sjah ontmoette. Ze is twintig jaar getrouwd geweest met Sjah Mohammed Reza en haar invloed was zeer groot. Samen streefden ze ernaar om van Iran een progressief modern land te maken. Haar rol was gericht op de bevordering van de Iraanse cultuur. Tot op de dag van vandaag is in Iran voelbaar hoeveel zij heeft betekend voor het land.
In deze lezing wordt haar aandeel in de modernisering van Iran belicht. Farah Pahlavi is een uiterst verrassende en veelzijdige vrouw met een interessant en inspirerend verhaal.
Karin Braamhorst heeft vele malen reizen naar Iran begeleid. Haar verhalen en beelden geven je onmiddellijk het gevoel dat je met haar meereist naar dit mysterieuze land en haar onvergetelijke koningin.
Karin Braamhorst geeft lezingen voor uiteenlopende opdrachtgevers. Daarnaast geeft zij rondleidingen in musea, cursussen en begeleidt reizen. De kunstgeschiedenis is een schatkamer waarin pareltjes te vinden zijn die zij wil delen met de wereld. De diversiteit van haar werk heeft haar altijd geïnspireerd en heeft haar doen groeien tot een zeer breed inzetbare kunsthistorica. Haar eigen bedrijf weerspiegelt haar ambitie. Haar ‘voelsprieten’ tasten bijvoorbeeld de social media af waardoor zij nieuwe strategieën of inhoudelijke invalshoeken opdoet. Het liefst ontwikkelt zij innovatieve ideeën die zij zorgvuldig uitwerkt tot concrete projecten. Haar verhalen en presentaties zijn persoonlijk; zij ontwikkelt al haar materiaal zelf. Karin Braamhorst vertelt verhalen van schoonheid en troost. Als kunsthistorica onderzoekt zij al jaren prachtige beelden en verhalen van kunstenaars uit alle tijden. Kunst gaat over ons. Altijd.
Wandtapijten ontrafeld
Dinsdag 11 juni, 20.00 uur, Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Wandtapijten ontrafeld, warm, fabelachtig en prestigieus
Lezing door kunsthistorica Sophie Tutelaers
Wandtapijten… direct sluipt het synoniem gobelin in uw hoofd, maar hoe zit dat? En is het tapijt van Bayeux eigenlijk wel een tapijt? De hoogtijdagen voor wandtapijten waren de 14e en de 18e eeuw. Op prestigieuze plekken, zoals kastelen, landhuizen en kerken
vervullen de tapijten allereerst een praktische rol: ze hielden de koude en vaak tochtige huizen warm. Maar zoals dat vaker gaat met een prachtig kunstnijverheidsobject, ook het wandtapijt werd een prestige object. Toen de hertog van Alva zich realiseerde dat hij een origineel werk van Jeroen Bosch niet kon verwerven, liet hij een wandtapijt maken als kopie. De tapijten waren een teken van goede smaak, vreselijk duur, immers gemaakt van zijde, wol, zilver- en gouddraad, maar bovenal ook handzaam.
De hooggeplaatste adel had vaak een ambulant hof en zo werd ieder vreemd kasteel een echt “thuis” en kon de heer direct zijn rijkdom etaleren. De hertog van Bourgondië Karel de Stoute maakte het zelfs zo bont dat hij tijdens zijn laatste veldtocht een fabelachtig tapijt meenam. Een pronkstuk van de latere oorlogsbuit.
De laatste jaren beleeft het wandtapijt wederopstanding. Grayson Perry’s werken geven een direct, vaak zelfs wrang beeld van onze tijd. De symboliek die aan een wandtapijt kleeft, zorgt ervoor dat het voor het verhaal van deze kunstenaar een zeer effectief medium is. Verschillende andere hedendaagse kunstenaars zoeken deze frictie van autonoom werk en ambachtelijk werkstuk de laatste tijd op. Ga mee op een reis door de kunstgeschiedenis langs magische tapijten.
Sophie Tutelaers (1977) studeerde Kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Deze studie sloot ze af met een materiaal-technische studie naar schilderijen, tekeningen en aquarellen van Vincent van Gogh in de collectie van het Kröller-Müller Museum. Na het behalen van haar eerstegraads onderwijsbevoegdheid aan de Radboud Universiteit van Nijmegen geeft Sophie cursussen kunst- en architectuurgeschiedenis, lezingen rond kunsthistorische onderwerpen en begeleidt ze excursies in verschillende musea. Sinds 2013 verzorgt zij lezingen in het Noordbrabants Museum bij grote tentoonstellingen, zoals Hieronymus Bosch.
Anton de Kom
Foto boven: wandschildering Hedy Tjin
Dinsdag 14 mei 2024, 20.00 uur
Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Garrelt Verhoeven en Paul Day
Lezing naar aanleiding van de tentoonstelling 'Strijden ga ik, Anton de Kom en de Surinaamse Studenten Unie' in de Lakenhal, Leiden.
Manifest in roofdruk. Anton de Kom en Surinaamse Studenten Unie in Leiden
In deze lezing vertellen oud-lid van de Surinaamse Studenten Unie Paul Day en boekhistoricus Garrelt Verhoeven (Universitaire Bibliotheken Leiden) het verhaal over de bijzondere rol die Leiden speelde in de herwaardering van Anton de Kom. In 1934 publiceerde De Kom zijn antikoloniale manifest Wij slaven van Suriname (Amsterdam, uitgeverij Contact, 1934), een uitermate belangwekkend boek in de Surinaamse vrijheidsstrijd. Een jaar eerder was De Kom door het koloniale bestuur in Suriname het land uitgezet en vertrok hij met zijn gezin naar Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog sloot De Kom zich aan bij het verzet en zette hier zijn strijd tegen onrecht voort. In 1944 werd hij gearresteerd en opgesloten in het Scheveningse Oranjehotel en later overgeplaatst naar kamp Vught. Op 24 april 1945, luttele weken voor het kamp werd bevrijd, overleed De Kom in Kamp Sandbostel in Duitsland.
Anton de Kom behoort nu tot de Canon van de Nederlandse Geschiedenis en speelt ook een grote rol in dit herdenkingsjaar van het Nederlands slavernijverleden. De kiem voor de herwaardering van Anton de Kom werd gelegd in het Leiden van de jaren ’60 van de vorige eeuw, waar veel Surinaamse studenten kwamen studeren aan de Leidse Universiteit. Zij verenigden zich in de Surinaamse Studenten Vereniging, waaruit enkele jaren laten de Surinaamse Studenten Unie voortkwam.
Anton de Kom gefotografeerd door zijn vriend, ontwerper Piet Zwart.
Zij ontdekten het meesterwerk van De Kom in de Universiteitsbibliotheek aan het Rapenburg in Leiden, en besloten om het boek opnieuw uit te geven. In deze lezing vertellen Verhoeven en Day over de SSU, de ontdekking van Wij slaven van Suriname en de bijzondere manier waarop zij het boek opnieuw publiceerden en over het blijvende belang van De Kom in de Surinaamse en Nederlandse geschiedenis. De lezing met een presentatie in PowerPoint sluit aan bij de gelijknamige tentoonstelling die momenteel (tot begin juli) in Museum De Lakenhal in Leiden te zien is.
Zie ook een kort filmpje over de expo met Garrelt Verhoeven en Paul Day: https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=R-D5X2v3LlY
Frans Hals
Dinsdag 12 maart 2024, 20.00 uur
Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Krzysztof Dobrowolski-Onclin
Frans Hals, synoniem van de rake, losse toets en de gulle lach
Eigenlijk behoeft Frans Hals weinig introductie. Hij liet een groot oeuvre na, zijn werk is in vooraanstaande Nederlandse collecties te vinden en hij stond op het biljet van tien gulden. De meeste mensen denken bij de naam Frans Hals bovendien al snel aan zijn stijl: losse streken met het penseel en rozige, lachende gezichten.
Frans Hals werd in 1582 geboren in Antwerpen, maar na de val van de stad voor de koningsgezinde troepen, kwam het gezin in Haarlem. Daar werd Frans Hals in 1610 lid van het gilde en specialiseerde zich in portretten. Voor Haarlemse schutterijen maakte hij meerdere groepsportretten, maar hij schilderde ook regenten, echtelieden en anonieme mensen (zgn. tronies). Toen hij in 1666 overleed, was hij een bekende man. Hij had met zijn stijl meerdere collega’s beïnvloed en zelfs postuum zou zijn roem een lang leven beschoren zijn. De losse schilderstijl en de soms ongedwongen composities vielen namelijk in de smaak bij de negentiende-eeuwse impressionisten.
Het Rijksmuseum toont tussen 16 februari en 9 juni zo’n 50 werken van Frans Hals, waarvan het grootste deel bruiklenen uit andere collecties zijn. In deze lezing leidt Krzysztof Dobrowolski-Onclin het leven en het oeuvre van Frans Hals bij u in en haalt ook schilderijen aan die niet op de tentoonstelling hangen. Bovendien laat hij werk zien van Hals’ collega’s, zoals Adriaen Brouwer, Judith Leyster en Johannes Verspronck.
Krzysztof Dobrowolski-Onclin is cum laude afgestudeerd in de kunstgeschiedenis en Franse letterkunde en heeft aan de universiteiten van Amsterdam, Parijs en Krakau gestudeerd. Sinds 2006 geeft hij cursussen en lezingen over kunstgeschiedenis zonder zich tot een specialisme of een onderwerp te beperken. Hij is vrijwilliger bij het COC Amsterdam en werd in 2019 benoemd tot Lid in de Orde van Oranje-Nassau.
De oorsprong van het westerse theater
Dinsdag 9 januari 2024, 20.00 uur
Scheppingskerk, Van Poelgeestlaan 2, Leiderdorp
Lezing door Bart Vieveen
De oorsprong van het westerse theater
We weten niet precies wanneer, maar wel waar we de eerste vormen van westers theater kunnen situeren. Uit het oude Griekenland komt de term ‘theatron’, wat letterlijk ‘plaats om te kijken’ betekent. Bij theater gaat het om het vertolken van fictieve personages door een groep mensen, terwijl een andere groep toekijkt. Volgens Aristoteles (384-322 v.Chr.) ontstaat vanuit de religieuze rituele Dion
ysos-verering een theatertraditie die nog steeds doorklinkt in het moderne toneel.
In deze geïllustreerde lezing neemt Bart Vieveen u mee naar de wereld van de oude Grieken en Romeinen waarin de eerste bloedstollende tragedies geschreven werden, die tot op de dag van vandaag nog steeds met veel succes worden opgevoerd. We gaan terug in de tijd naar de eerste opvoeringen van de Oresteia van Aischylos, Antigone en de Oedipus-drama’s van Sophokles en Medea van Euripides in het Dionysostheater aan de voet van de Akropolis in Athene. Daarnaast bekijken we ook hoe moderne theatermakers deze teksten op volledig eigen manier vormgeven.
Bart Vieveen studeerde Nederlands en Theaterwetenschap aan de Leidse Universiteit en promoveerde in 2019 in de literatuur- film en theaterwetenschap met de dissertatie De ontvoogding van de tragische held. Hij werkte bij het RO-theater en was rector/bestuurder van het Stedelijk Gymnasium Leiden. Sinds 2021 is hij freelance auteur, regisseur en dramaturg en geeft lezingen en colleges op het gebied van literatuur en theater.
foto bovenaan tekst: Dionysos collectie RMO
foto in tekst: Antigone en Polyneikos in Sophokles Antigone